ကမၻာကို ကိုင္လွဳပ္ေသာ မဟာအေတြးအေခၚၾကီးမ်ား ( The Great Transformation)

ဖတ္သမ်ွစာေတြ ဦးေႏွာက္ထဲမွာ ၾကက္ေပ်ာက္ငွက္ေပ်ာက္ျဖစ္တတ္လြန္းလို႕    အီး-မွတ္စုကေလး ထုတ္ထားျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ ဒီအထဲက အေတြးအေခၚအခ်ိဴ႕ကို ဥာဏ္ပညာ လိုက္မမီႏိုင္ေသးေၾကာင္း ၀န္ခံအပ္ပါတယ္။

စာအုပ္က Karen  Armstrong  ေရးသားတဲ့    "The Great Transformation" ျဖစ္ျပီး  2006 ခုႏွစ္မွာ  Alfread A. Knopf ပံုႏွိပ္တိုက္ကေနထုတ္ေ၀ပါတယ္။  စာေရးဆရာမ Karen က အဖြင့္မွာ ဒီလိုေျပာထားပါတယ္။   "   Religion, .............., often seems to reflect the violence and desperation of our times.  Almost everyday we see examples of religiously motivated terrorism, hatred, and intolerance."  ဆိုျပီး သူမစာအုပ္ရဲ့ ရည္ရြယ္ခ်က္ တစိတ္အေဒသကို ေဖၚျပထားပါတယ္။ နက္ရိွဳင္းတဲ့ အေတြးအေခၚေတြကေန ယံုၾကည္မွဳေတြ ျဖစ္လာတယ္၊ ယံုၾကည္မွဳကေန ဘာသာေရး ဆိုတာ ေပၚထြန္းလာတာမို႕ အေတြးအေခၚေတြရဲ့ သမိုင္းေၾကာင္းမပိုင္လို႕ ဘာသာေရးအစာမေၾကျဖစ္ျပီး ေအာ့ၾက အန္ၾက အဆိပ္ေတာက္ၾကတဲ့ သူေတြကို တားဆီးဖို႕  ရည္ရြယ္တယ္လို႕  နားလည္ရပါတယ္။

ျပီးေတာ့သူမက  ".....a study of this distant period can only be the exercise in "spiritual archaeology" when what we need is to create a more innovative faith that reflects the realities of our own world" လို႕  ဆက္ေျပာထားပါတယ္။  ဒီအေျခခံက်တဲ့ အေတြးအေခၚေတြရဲ့ အႏွစ္သာရကို တူးဆြျပီး သမိုင္းစဥ္နဲ႕ယွဥ္ၾကည့္ျခင္းအားျဖင့္  ဒီေန႕ေခတ္ရဲ့ လက္ေတြ႕အေျခအေနနဲ႕ ကိုက္ညီတဲ့ အယူအဆေကာင္းမ်ား ေပၚထြန္းလာလိမ့္မယ္လို႕  ေမ်ွာ္လင့္ပါတယ္ -တဲ့။

 ပထမဦးဆံုး  ( Axial People)  ဆိုတဲ့ အခန္းမွာ ဘီစီ ၄၅၀၀မွ ၉၀၀ အတြင္း အေျခခံအေၾကာင္းအရာေတြနဲ႕   ေျခဆင္းပ်ိဴး တင္ျပထားပါတယ္။  ဘီစီ ၄၅၀၀ ကစလို႕  အာရယန္ 'Aryan'လို႕ေခၚတဲ့  ေျခသလံုးအိမ္တိုင္ လူမ်ိဴးေတြဟာ ရုရွေတာင္ပိုင္းက စတက္ပ္ ( Steppes ) ျမက္ခင္းေတြမွာ လွည့္လည္ ေနထိုင္ခဲ့ၾကပါတယ္။  အာရယန္ဟာ မ်ိဴးႏြယ္စုတခုရဲ့ အမည္မဟုတ္ဘဲ "honourable" "noble"  လို႕ သေဘာအဓိပၼါယ္ေဆာင္ပါသတဲ့။ သူတို႕ ေျပာတဲ့ စကားကေန အာရွနဲ႕  ဥေရာပဘာသာအမ်ားအျပား ေပၚထြန္းလာခဲ့လို႕     Avestan ေခၚ  Indo-Europeans  လို႕  လည္းလူသိမ်ားပါတယ္။ အာရယန္ေတြဟာ ေအးခ်မ္းစြာ ေနထိုင္တတ္တဲ့ သဘာ၀ ရိွတဲ့အတြက္ အနည္းငယ္ အေသးစားခိုက္ရန္ျဖစ္ပြားမွဳမ်ားကလြဲလို႕   အုပ္စုလိုက္စစ္ပြဲဆိုတာ မရိွခဲ့ပါဘူးတဲ့။  အစပိုင္းမွာ သူတို႕က ( Dyaus Pitr ) လို႕ေခၚတဲ့ ဖန္ဆင္းရွင္ကို ပူေဇာ္ၾကပါတယ္။  ေနာက္ပိုင္းမွာေတာ့ လူေတြနဲ႕ ပိုနီးစပ္တဲ့  “ေဒ၀”ေတြကို ပူေဇာ္လာၾကတယ္။ ေဒ၀ ဟာ ဒီေန႕ေျပာေနတဲ့  gods  အဆင့္ကို မေရာက္ေသးပါဘူး။ ေဒ၀ အမ်ိဴးမ်ိဴး ကေတာ့-

- Varuna  လို႕ ေခၚတဲ့  စၾက၀ဠာကို အစီအစဥ္တက်အုပ္ခ်ဴပ္သူနတ္

- Mithra လို႕ေခၚတဲ့ မုန္တိုင္း၊ မိုးၾကိဳး၊ မိုးရြာသြန္းမွဳဆိုင္ရာနတ္

- Mazda ေခၚ  တရားမ်၏်တမွဳ၊ ပညာရိွမွဳ၊  ေနနဲ႕  တာရာေတြ ဆိုင္ရာနတ္ နဲ႕ 

- Agni ေခၚ မီး နတ္ တို႕ပဲ ျဖစ္ၾကပါတယ္။

သူတို႕ ယံုၾကည္တာ အစပိုင္းမွာ ဖန္ဆင္းရွင္ရဲ့အလိုအရ ေဒ၀ေတြဟာ  ေကာင္းကင္ၾကီးကို ပထမဆံုး ျဖစ္ေပၚေစတယ္။  ေနာက္မွ ေျမၾကီး၊ ေရ တို႕ ျဖစ္ေပၚလာတယ္။  ေနာက္ အပင္တပင္၊ ႏြားသိုးတေကာင္၊ နဲ႕  လူတေယာက္ ျဖစ္ေပၚလာခဲ့တယ္ တဲ့။  ေနာက္ဆံုးမွာ မီး ျဖစ္ေပၚလာတယ္။  အဲဒါေတြဟာ အစပိုင္းမွာ အသက္၀ိဥာဥ္မရိွေသးဘူး။ ေဒ၀ေတြက  အပင္၊ႏြားသိုး နဲ႕  လူ တို႕ကို ၾကိတ္ေခ်လိုက္ေတာ့မွ ေနေတြဟာ ပူလာတယ္။ ရာသီဥတုေတြ ျဖစ္ေပၚလာတယ္။  အစေတးခံရတဲ့ အရာေတြရဲ့ေနရာမ်ား သက္ရိွ အမ်ိဴးတူေတြ ေပၚလာတယ္ တဲ့။ ဥပမာ- အပင္ရဲ့ေနရာမွာ သီးႏွံေတြ၊ ပန္းပြင့္ေတြ၊  ႏြားသိုးရဲ့ေနရာမွာ တိရိစၦာန္မ်ိဴးစံု၊ နဲ႕   လူသားမ်ိဴးႏြယ္တခုလံုး ေပၚထြန္းလာပါသတဲ့။ ယာဇ္ပူေဇာ္တဲ့ အေလ့က အဲဒီကေန ေပါက္ဖြားလာတာ ျဖစ္ပါတယ္။

ဘီစီ ၁၅၀၀ ေလာက္မွာေတာ့ အာရယန္ေတြဟာ မက္ဆိုပိုေတးမီးယား နဲ႕ အာေမးနီးယားက လူမ်ိဴးေတြနဲ႕  ကုန္သြယ္မွဳ ျပဳလာၾကတယ္။  ေၾကးလက္နက္ေတြ သံုးတတ္လာသလို ၊  ႏြားလွည္းေတြ၊  ျမင္းရထားေတြ အသံုးျပဳတတ္လာခဲ့လို႕  ျမန္ျမန္ဆန္ဆန္ ခရီးသြားလာႏိုင္ခဲ့တယ္။  အဲဒီကေနပဲ စစ္တိုက္တဲ့ အေလ့အထေတြ၊ တျခားမ်ိဴးႏြယ္စုရဲ့ ပိုင္ဆိုင္မွဳေတြ တိုက္ခိုက္သိမ္းယူတာေတြ၊  စစ္တိုက္လို႕ရလာတဲ့ ဥစၥာပစၥည္းေတြကို ပြဲလမ္းသဘင္ျပဳျပီး ဂုဏ္တုဂုဏ္ျပိဳင္ ၾကြား၀ါမွဴေတြ ေပၚထြန္းလာခဲ့ေတာ့တယ္။ အဲဒီမွာ Indra  လို႕ ေခၚတဲ့ စစ္နတ္ ယံုၾကည္မွဳ ေပၚထြန္းလာခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။  စစ္ပြဲနဲ႕  လုယက္မွဳေတြ ၾကီးစိုးလာတဲ့အခါ  လိုအပ္ခ်က္အရ  Zoroaster ဆိုတဲ့ အသက္ ၃၀ အရြယ္ တမန္ေတာ္တေယာက္ေပၚထြန္းလာခဲ့ပါတယ္.။ သူက  Mazda ဆိုတဲ့ တရားမ်ွတမွဳနတ္နဲ႕  ေတြ႕ဆံုခဲ့တယ္ လို႕  ဆိုပါတယ္။  Mazda နတ္ဟာ တုန္႕ျပန္စစ္ပြဲကို ခြင့္ျပဳခဲ့ျပီး သူ႕ရဲ့ ေကာင္းခ်ီးေပးမယ္လို႕ ေျပာပါတယ္။  Zoroastrianism ၀ါဒဟာ သူအသတ္ခံရျပီးတဲ့ေနာက္ အီရန္ေတာင္ပိုင္းမ်ား ျပန္႕ပြား ထြန္းကားခဲ့ပါတယ္။

ေနာက္ပိုင္းမွာ သကၠတ( Sanskrit )ဘာသာစကားေျပာတဲ့ အာရယန္ေတြဟာ အာဖဂန္နစၥတန္ကို ျဖတ္ေက်ာ္ျပီး   "Land of Seven Rivers" လို႕ေခၚတဲ့ အခု အိႏၵိယျပည္က ပန္ဂ်ပ္ျပည္နယ္ အိႏၵဳျမစ္၀ွမ္းကို တစိမ္႕စိမ့္ ထိုးေဖါက္ ေရာက္ရိွလာပါေတာ့တယ္။ အိႏၵဳျမစ္၀ွမ္း အင္ပါယာဟာ အလြန္က်ယ္ျပန္႕ျပီး အတိုးတက္ဆံုးျမိဳ႕ေတာ္ႏွစ္ခုကို  (Mohanjo-Daro) နံ႔ (Harappa)မွာ ေတြ႕ရပါတယ္။  ေရႊ၊ ေၾကးနီ၊ ေၾကး၀ါ၊ သံျဖဴ က်ြန္းသစ္၊ ဆင္စြယ္၊ လာပစ္လာဇူလီ၊ ခ်ည္ထည္တို႕ကို မက္ဆိုပိုေတးမီးယားေဒသနဲ႕  ကုန္သြယ္ခဲ့ပါသတဲ့။  အာရယန္ေတြ ေရာက္ျပီး မၾကာခင္မွာဘဲ  ရစ္ေ၀ဒ (Rig Veda ) "Knowledge in Verse" လို႕ေခၚတဲ့ အပိုဒ္ေပါင္း ၁၀၂၈ ပိုဒ္ပါ က်မ္းစာၾကီး ေပၚထြန္းခဲ့ပါတယ္။ မူလက က်မ္းစာေတြဟာ အာဂံုေဆာင္ လက္ဆင့္ကမ္းခဲ့ရတာျဖစ္ျပီး ေနာက္ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာၾကာမွ စာေပအသြင္ေပၚထြန္းလာခဲ့တာပါ။  အာရိယန္ေတြဟာ “ခတၱိယ“ မင္းမ်ိဴးေတြလို႕  ကိုယ့္ကိုယ္ကိုယ္သတ္မွတ္ျပီး  ကုန္သည္နဲ႕ လယ္သမားေတြကို ”၀တ္သ”၊ ေဒသခံ ဒရာဗီးဒီးယန္း လူမ်ိဴးေတြကို “သုဒၵ” က်ြန္မ်ိဴးအျဖစ္ဇာတ္ခြဲထားပါတယ္။  မီးဖိုသံုးခုနဲ႕  နတ္ေဒ၀တာေတြကို ပူေဇာ္တဲ့ အေလ့အထ ရိွပါတယ္။ 

ဒါကေတာ့ Axial Age  မတိုင္မီ အေျခအေနေတြပါ။ အဲဒီ အေျခအေနကမွ အေတြးအေခၚျမင့္မားေသာ မဟာလူသားေတြ ေပၚေပါက္လာျပီး ကမၻာကို ကိုင္လွဳပ္ႏိုင္တဲ့ အယူအဆၾကီးေတြ ေပၚထြန္းခဲ့ရတယ္ လို႕  ဆိုပါတယ္။

သူမ အဓိကထားျပီးေလ့လာတင္ျပခဲ့တဲ့ အခ်ိန္ကာလကေတာ့  ဂ်ာမန္ ေတြးေခၚပညာရွင္  Karl Jespers  က  Axial Age* လို႕ အမည္ေပးထားတဲ့   BC- 900 မွ 200 အတြင္း ကာလပဲ ျဖစ္ပါတယ္။  ဒီကေန႕ေခတ္ အထိ တြင္က်ယ္ေနတဲ့ အေတြးအေခၚအသီးသီးကို အုဌ္ျမစ္ခ်ခဲ့တာမို႕ ”သုခမိန္ေခတ္” လို႕  အနက္ဖြင့္ရေလမလားမသိ။  Axial Age  ရဲ့ အဓိက  အေတြးအေခၚၾကီးမ်ားကို  ေလးပိုင္း ပိုင္းထားပါတယ္။ ဒါေတြကေတာ့......

1.  Confuciousnism &  Daoism (China)

2.  Hinduism & Buddhism ( India)

3.  Monotheism ( Israel)

4.  Philosophical Rationalism ( Greece)

  တို႕ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ 

အေတြးအေခၚေတြကို  တင္ျပတဲ့အခါမွာေတာ့  အမ်ိဴးအစားတခုကို အစဆံုးမေရးပဲ  တစ္ပိုင္းစီကို ရာစုႏွစ္ေခတ္အလိုက္ ယွဥ္ယွဥ္ျပီး ေရးထားတာက အကန္႕အကန္႕  နဲ႕မို႕   ေခတ္ျပိဳင္အေျခအေနေတြကို ဖတ္သူ မ်က္ေစ့ထဲမွာ ရွင္းလင္းျမင္သာေစျပီး၊  ေနရာေဒသနဲ႕ အေၾကာင္းအရာ အေျပာင္းအလဲေလးေတြက စာဖတ္သူရဲ့ စိတ္အာရံုဖိစီးမွဳကိုလည္း သက္သာေစတယ္လို႕   ထင္ပါတယ္။


( မွတ္စုထုတ္မျပီးခင္မွာ စာအုပ္နဲ႕  ခြဲခြာခဲ့ရတာမို႕    တခုခ်င္းကို အေသးစိတ္ မေရးႏိုင္ေတာ့ပါဘူး။  ကြန္ျဖဴးရွပ္အေၾကာင္းကို ေတာ္ေတာ္  ေရးထားတယ္။   ဗုဒၥအေၾကာင္းကေတာ့ ခပ္ပါးပါး၊  ဗုဒၥ၀င္သမိုင္းရဲ့ ၂% ေလာက္က ေတာ့ ကိုယ္သိထားတာနဲ႕    နဲနဲကြဲတယ္။  ေနာင္ အခြင့္ရမွ ရွာဖတ္ပါဦးမယ္။  သူငယ္ခ်င္းတို႕လဲ ဖတ္ၾကည့္ပါဦး  လို႕  - လက္တို႕ပါတယ္)

မိုးစက္ပြင့္

* "the spiritual foundations of humanity were laid simultaneously and independently... And these are the foundations upon which humanity still subsists today". ( Wiki pedia)