“ငါ” ေပါင္းမ်ားစြာ ရိွၾကရာ၀ယ္

( ၾကားဖူးေနက် “လူအမိ်ဳးမ်ိဳး စိတ္အေထြေထြ” ဆိုတဲ့စကားအျပင္ “လူတစ္ကိုယ္ စိတ္အမ်ိဴးမ်ိဴး” ဆိုတဲ့စကားေလးကိုလည္း မိတ္ဆက္ရွင္းျပထားျခင္းပါ။ (စိတ္ပညာနဲ႕ ဖီေလာ္ေဆာ္ဖီ တို႕နဲ႕ ထဲထဲ၀င္၀င္ ရင္းႏွီးတဲ့ ကို၀တုတ္တို႕ဆိုရင္ေတာ့ ပိုျပီး ဆန္းစစ္ႏို္င္မွာပါ၊ ကိုယ္ကေတာ့ ၾကက္တူေရြးစာအံျခင္းသာ )

စိတ္ပညာရွင္လည္းျဖစ္၊ ႏိုဘယ္ဆုရွင္လည္းျဖစ္တဲ့ Daniel Kahneman က စမ္းသပ္မွဳတခုျပဳလုပ္ခဲ့ပါတယ္။ ဒါကေတာ့ အလြန္နာက်င္တဲ့ သြားနဳတ္မွဳတခုရဲ့အဆံုးမွာ ျပင္းအားနည္းတဲ့ နာက်င္မွဳတခုကို ထပ္ေဆာင္းေပးလိုက္ျခင္းပါဘဲ။  အဲဒီလို အပိုဆုရရိွသြားတဲ့ လူနာေတြဟာ ရိုးရိုးျပီးဆံုးသြားတဲ့ လူနာေတြထက္ ေနာက္ပိုင္းျပန္စဥ္းစားတိုင္း နာက်င္မွဳကို ေလ်ာ့ခံစားရတယ္လို႕ အမွတ္ရေလ့ရိွပါသတဲ့။   ( မယံုရင္ စမ္းၾကည့္- ဟိ)

လူတေယာက္ရဲ့ စိတ္သဏၥာန္မွာ လူေကာင္း၊လူဆိုး၊ လူပ်င္း၊ လူကပ္၊ လူ႕ခြစာ၊ လူသူေတာ္ စသျဖင့္ တစုတေ၀းထဲ တည္ရိွေနျပီး အခ်ိန္တခုမွာ တေယာက္က လႊမ္းမိုးေလ့ရိွတယ္ လို႕  ဆိုပါတယ္။  စီးပြားေရးပညာရွင္ Thomas Schelling က ဥပမာတခုထပ္ေပးပါတယ္။ အာတိတ္ေဒသကို ခရီးထြက္ဖို႕  ျပင္းျပင္းျပျပ စိတ္ကူးေနတဲ့ လူကေလးတေယာက္ဟာ အေအးဒဏ္ကို ေလ့က်င့္ဖို႕  ေစာင္ေတြမျခံဳဘဲ အိပ္ၾကည့္ဖို႕ ဆံုးျဖတ္ခဲ့တယ္  (ေႏြးတဲ့ လူကေလး)။  ညလယ္ေလာက္မွာ ေအးလြန္းလို႕ ႏိုးလာတယ္။  ခ်မ္းလြန္းလို႕ ေစာင္ေတာင္ ထမယူႏိုင္ေလာက္ေအာင္ ေကြးအိပ္ေနရခ်ိန္မွာ ေနာက္ေန႕ ေစာင္ျခံဳအိပ္မယ္ လို႕ဆံုးျဖတ္လိုက္တယ္  ( ေအးတဲ့ လူကေလး)။  ေနာက္တေန႕ညက်ေတာ့ ေစာင္မျခံဳဘဲအိပ္ၾကည့္ဦးမယ္လို႕  ထပ္ဆံုးျဖတ္မိျပန္ေရာ  (ေႏြးတဲ့လူကေလး)။  ဘ၀ထဲမွာ အဲဒီလိုဥပမာေတြ အမ်ားၾကီးေတြ႕ရတာ္။ ဥပမာ- ”မွားပါျပီ”လို႕  ေျပာတုန္းကေျပာျပီး ေနာက္ထပ္ဆင္တူအမွားေတြနဲ႕   ဆံုးျဖတ္ခ်က္ကို အၾကိမ္ၾကိမ္ ခ်ိဴးေဖါက္ခဲ့ တာမ်ိဴးေပါ့။  ပထမ အမွားလုပ္သူက တေယာက္၊ ျပဳျပင္ခ်င္သူက တေယာက္၊  အမွားထပ္လုပ္သူက ေနာက္တေယာက္ ျဖစ္ေနတတ္တာမ်ိဴးကို ေျပာခ်င္တာပါ။  အဲဒီလူအားလံုးဟာ လူတေယာက္ထဲရဲ့ စိတ္အစဥ္မွာဘဲ ရိွေနတယ္။

လူတေယာက္ဟာ ေနာင္အႏွစ္ႏွစ္ဆယ္မွာ ျဖစ္လာမဲ့ သူ႕ရဲ႕ခႏၵာကိုယ္ကို လူစိမ္း လူအို တေယာက္လို႕  ျမင္ပါသတဲ့။ ဒါေၾကာင့္ လူငယ္ အမ်ားစုဟာ လက္ရိွအခ်ိန္မွာ ျခစ္ျခဳပ္သံုးစြဲျပီး အိုစာမင္းစာစုဖို႕  မၾကိဳးစားပဲ လတ္တေလာ သံုးျဖံဳးခ်င္ၾကတာ ျဖစ္ပါတယ္တဲ့။  ေနာက္ဘ၀ ေနာက္ကိုယ္နဲ႕  ေနာက္ေခါင္း လို႕   က်မတို႕ လူမ်ိဴးေတြ ေျပာေလ့ရိွတာနဲ႕   ဆင္ဆင္တူပါတယ္။

"Dissociative Identity Disorder" ဆိုတာကေတာ့ စိတ္ကြဲေ၀ဒနာ လို႕  ေခၚရမလားမသိ။  တစ္ကိုယ္တည္း ႏွစ္စိတ္ျဖစ္ေနျပီး တေယာက္လုပ္တာ တေယာက္မသိတဲ့ ေရာဂါမ်ိဴးပါ။ ၁၉၇၃မွာ  Sybil  ဆိုတဲ့ ၀တၱဳနဲ႕  ၁၉၇၆မွာ သူ႕ကို ရုပ္ရွင္ရိုက္အျပီး  ၁၉၈၀ ျပည့္လြန္ႏွစ္မ်ားမွာ အလြန္ေခတ္စားလာခဲ့ပါတယ္။  အဲဒီရုပ္ရွင္ထဲမွာ မင္းသမီး Sally Field က စိတ္ေပါင္း ၁၆ခုပိုင္ရွင္အျဖစ္ သရုပ္ေဆာင္ထားပါတယ္။

ဒီေဆာင္းပါးထဲက ေျပာခ်င္တာက အေပၚကေရာဂါမ်ိဴးမဟုတ္ဘဲ သာမာန္လူသားေတြမွာ ရိွေနတတ္တဲ့ စိတ္အမ်ိဴးအစားေတြ တလွည့္စီ ေနရာယူၾကပံုကို ေျပာတာျဖစ္ပါတယ္။ လူေတြဟာ ပါတ္၀န္းက်င္အေျဖအေနကို လိုက္လို႕ စိတ္ေတြ ေျပာင္းလဲၾကတယ္။ စမ္းသပ္ခ်က္အရ အနံ႕ေကာင္းေကာင္းေလးေတြ ( ဥပမာ- ေပါင္မုန္႕လတ္လတ္ဆတ္ဆတ္ အနံ႕)ဟာ လူေတြကို ပိုျပီး ၾကင္နာတတ္ ကူညီတတ္လာေစတယ္။   ဆိုးရြားတဲ့အနံံ့ (ဥပမာ- အီးန႕ံ႕ ကို စပေရးနဲ႕ျဖန္းလိုက္ရင္)  လူေတြဟာ ေ၀ဖန္ရံွဳ႕ခ်ခ်င္စိတ္ေတြ ျဖစ္လာမယ္တဲ့။

တခါတေလ စိတ္ႏွစ္စိတ္က ကိုယ္တြင္းမွာ အားျပိဳင္ၾကတယ္။  ဥပမာ- ပိန္ခ်င္တဲ့စိတ္ရယ္ ကိတ္မုန္႕စားခ်င္တဲ့ စိတ္ရယ္။  ဒါေၾကာင့္ ကိုယ့္မူလ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ကို အလဲထိုးမဲ့သူေတြဟာ ကိုယ္တြင္းမွာပဲ ရိွေနတာပါ။ ဒါေၾကာင့္ ေကာင္းတဲ့ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ကေလးကို မဲတင္းဖို႕အတြက္  ကိုယ့္ကိုယ္ကိုယ္ ဆုေပးဒဏ္ေပး စည္းကမ္း ခ်မွတ္ထားသင့္ပါတယ္တဲ့။ ဥပမာ- တၾကိမ္ ခ်ိဴးေဖာက္တိုင္း ကိုယ္မုန္းတဲ့ေနရာကို ေငြလွဴဖို႕   ( သမၼတ ဘုရွ္ စာၾကည့္တိုက္ ကို ေဒၚလာ ၁၀၀လွဴဖို႕  လို႕  ဥပမာေပးထားေလရဲ့) စသျဖင့္ေပါ့။  ေနာက္တစ္မ်ိဴးကေတာ့ စိတ္ဆိုးလာရင္ တစ္ကေနတစ္ဆယ္ကေန ေရဖို႕ဆိုတာလည္း အဲဒီလိုပဲ အေကာင္းဖက္ကို ျပန္လွည့္ဖို႕  မဲတင္းတဲ့သေဘာပဲ ျဖစ္မွာပါ။

တခါတရံမွာ တျခား လူတေယာက္လို ျပဳမူေျပာဆိုလိုက္တာဟာ ေပ်ာ္စရာေကာင္းေနတတ္ပါတယ္။  ဒါေၾကာင့္အင္တာနက္ေတြထဲမွာ ေယာက်္ားက မိ္န္းမ ဟန္ေဆာင္တာ၊ အျပင္မွာရွက္တတ္သူက အေပ်ာ္အပါးမက္ဟန္ေဆာင္တာေတြ ေတြ႕ရတတ္ပါတယ္။  တသက္လံုး ေငြပဲဖိရွာေနသူက ကိုယ့္ကေလးနဲ႕  ေဆာ့ဖို႕အခ်ိန္ေပးလိုက္တာ၊  ညစ္ညမ္းဗီဒိယိုၾကိဳက္တတ္သူက အဲဒီအစား လူမွဳေရးအတြက္ အခ်ိန္ေပးဖို႕  ဆံုးျဖတ္လုပ္ကိုင္ခဲ့တာ စသျဖင့္ စရိုက္အေျပာင္းအလဲေလးေတြ ေတြ႕ရတတ္ပါတယ္။

ျခံဳေျပာရရင္ လူေတြမွာ သိသိသာသာျမင္ႏိုင္တဲ့ ဗီဇစိတ္အခံကေလးေတြရိွသလို တဒဂၤေပၚလာတဲ့ စိတ္ကေလးေတြလည္း အမ်ားၾကီးရိွေနပါတယ္။  လူသားအားလံုးဟာ နဂိုရ္စိတ္အခံေရာ၊ တဒဂၤစိတ္ထားေလးေတြအေပၚမွာေရာ မ်ွမွ်တတ အသံုးခ်သြားႏိုင္ရင္ အက်ိဴးရိွမွာပါ။  ကိုယ့္ေခါင္းထဲမွာ စိတ္ဆိုတဲ့ လူစုလူေ၀းၾကီး တစ္ခုရိွေနျပီး၊ သူတို႕ၾကားမွာ ဒီမိုကေရစီ တည္ေဆာက္ဖိ႕ု မလိုအပ္သလို ဗီဇစိတ္တစိတ္တည္းကပဲ အျမဲအုပ္ခ်ဴပ္ေနဖို႕ မသင့္ေတာ္ပါဘူးလို႕ စာေရးသူက အဆံုးသတ္ထားပါတယ္။

မိုးစက္ပြင့္

( Paul Bloom's "First Person Plural", The Atlantic, November 2008, New York )
(စကားခ်ပ္- ဒါေၾကာင့္ - တရားထိုင္တဲ့အခါ စိတ္ေတြအမ်ားၾကီး ၀င္မေႏွာင့္ယွက္ဘဲ ေကာင္းမွဳစိတ္ကေလး ”တစိတ္တည္းထားဖို႕” ဆရာေတာ္ေတြက သင္ျပၾကတာ ထင္ပါရဲ့)